Alcoholische dranken worden al millennia gedronken. Overheidsoptreden tegen drank is ook al een oud fenomeen. Accijnsheffing en vergunningen kennen een lange geschiedenis. En waar verantwoorde drankconsumptie tegenwoordig het breed gedragen mantra is, is een verantwoord overheidsoptreden de keerzijde hiervan. Je kan zeggen dat matige consumptie alleen mogelijk lijkt als er een gematigd overheidsoptreden is dat […]
Alcoholische dranken worden al millennia gedronken. Overheidsoptreden tegen drank is ook al een oud fenomeen. Accijnsheffing en vergunningen kennen een lange geschiedenis. En waar verantwoorde drankconsumptie tegenwoordig het breed gedragen mantra is, is een verantwoord overheidsoptreden de keerzijde hiervan. Je kan zeggen dat matige consumptie alleen mogelijk lijkt als er een gematigd overheidsoptreden is dat consumptie kanaliseert en ruimte laat aan mensen verstandige keuzes te maken. Het onderwijzen van verantwoorde consumptie is essentieel, want met straffe maatregelen alleen kom je er niet.
Rusland is voor zijn houding tegenover drank een bijzonder land, ook omdat het als eerste land ter wereld een drooglegging invoerde. De meest verregaande maatregel mogelijk, die problemen eerder groter heeft gemaakt dan kleiner. Tegenwoordig is Rusland het land met een zeer slechte reputatie waar het aankomt op drinken. Volgens de WHO scoort Rusland als een land dat het meest risicovolle drinkgedrag kent met ruim 9% van de bevolking die “alcohol dependent” zijn en 17% van de bevolking te kampen heeft met gezondheidsschade door het overmatig consumeren van drank. Het hoge misbruikcijfer is niet het gevolg van gebrek aan wettelijke beperkingen: er zijn reclamebeperkingen, accijnzen, leeftijdsgrenzen en verkoopregels, maar desondanks drinken Russen te veel en ze drinken vooral veel in korte tijd. In de afgelopen 100 jaar is dat altijd een groot probleem geweest.
In 1905, toen Rusland nog een keizerrijk was, liep de mobilisatie van het leger al grotendeels in de soep, omdat de dienstplichtige soldaten zich verloren in de drank. Die oorlog, tegen Japan ging verloren en voor het eerst werd een westerse mogendheid verslagen door een Aziatische.
Toen in 1914 wederom gemobiliseerd moest worden voor de komende oorlog tegen Duitsland in de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog, nam de tsaar dan ook verregaande maatregelen. Hij legde de bevolking een verbod op de productie en verkoop van wodka op. Bier en wijn waren nog wel beschikbaar in restaurants en cafés, maar daar kwam de gemiddelde Rus niet. Die woonde op het platteland en ging niet naar restaurants, maar dronk thuis.
De gevolgen van dit besluit waren dat er op grote schaal alternatieve producten werden gedronken, gemaakt uit schoonmaakmiddelen, medische middeltjes, lakken en andere niet voor inwendig gebruik beschikbare vloeistoffen met alcohol. Opslagplaatsen van drank werden bestormd. Ook werd thuis volop wodka gestookt waardoor de staat enorme hoeveelheden inkomsten aan accijns én inkomsten verloor omdat de staat eigenaar was van de wodka distilleerderijen. Kortom, het liep helemaal mis. Ook in de strijd tegen de Duitsers (en Oostenrijkers) liepen zaken niet goed en de oorlog werd verloren.
In 1917 namen de Sovjets de macht over en zetten de drooglegging voort en breidden deze uit met verbod op alle dranken. Aangevuld met strenge straffen. Dronkenschap leidde tot minimum gevangenisstraf van vijf jaar en zelfstandige boeren werden heel hard aangepakt op verdenking van het stelen van graan voor de illegale wodka-productie. Uiteindelijk kwamen ook de Sovjets terug op de drooglegging, want ook de staat bleek te veel behoefte te hebben aan inkomsten en de mensen bleven ook drinken.
Veel later heeft Gorbatsjov weer de handschoen opgepakt en getracht wodka weer uit te bannen, wat weer zijn populariteit ernstig ondermijnde. En hoe het met de rechtsopvolger van de Sovjet Unie gesteld is had ik al gemeld. Tussen de Russische staatsoptreden en misbruik van drank is het eigenlijk nooit meer goed gekomen. Met een harde hand red je het niet. Misschien kunnen we dat van de oude Sovjet-Unie leren.
Joep Stassen is directeur van SpiritsNL
